మనిషి జీవితం రెండు ప్రధాన వైఖరుల మధ్య సాగిపోతుంది – ప్రవృత్తి మరియు నివృత్తి. ఇవే మన దైనందిన జీవన ప్రయాణానికి మౌలిక ఆధారాలు.
ప్రవృత్తి మార్గం అంటే లోకంలో ప్రవర్తించడమే. "ప్రవృత్తి" అనే పదానికి మూలార్థం ప్రవర్తన. అంటే ఎవడైతే ఈ ప్రపంచంలో జీవిస్తూ, పనులు చేస్తూ, బాధ్యతలు నిర్వర్తిస్తూ ప్రవర్తించేవాడో, వాడికి తగిన మార్గమే ప్రవృత్తి మార్గం. ఈ మార్గంలో జీవుడు బాహ్య ప్రపంచపు వాసనలకు లోనై, భోగాల పట్ల ఆశతో, కోరికలతో, భావోద్వేగాలతో జీవిస్తాడు. “ఇది నా దానీ, నాకు అవసరం, నా స్వంతం” అనే భావాలతో అనుభూతులకు లోనవుతాడు. లౌకిక ఆలోచనలు, సంపాదనలు, పేరుప్రతిష్ఠలు, కుటుంబబాధ్యతలు—ఇవన్నీ ప్రవృత్తి మార్గానికి కలిసొచ్చే అంశాలు. దీనినే ప్రేయో మార్గంగా కూడా పిలుస్తారు.
ఇదుకు విరుద్ధంగా, నివృత్తి మార్గం లోకానికి వ్యతిరేకత కాదు గాని లోకంలో ఉండీ లోకానికి అసక్తిగా, అంతర్ముఖంగా జీవించే మార్గం. ఈ దారిలో జీవుడు తన మనస్సును అంతర్గతంగా మళ్లించి, ఇంద్రియాలను నియంత్రించి, ధ్యానం, పరిశీలన, పరమార్ధం వైపు ప్రయాణిస్తాడు. నిజమైన ఆనందం బాహ్య లోకంలో కాకుండా, అంతర్లీనంగా ఉన్న పరబ్రహ్మ స్వరూపానికే చెందిందని తెలుసుకుని, లోపల అన్వేషణ ప్రారంభిస్తాడు.
ఈ మార్గంలో అడుగుపెట్టాలంటే మొదటగా మన ఇంద్రియాల స్వేచ్ఛను అణచాలి. ప్రపంచ విషయాలపై ఆకర్షణను తగ్గించాలి. ఏది నిజంగా నిలిచేది? ఏది క్షణికంగా మాయమవేది? అన్న ప్రశ్నలను మనసులో కలిగించాలి. మనలో కలిసిపోయే దుఃఖాలు, అపార్థాలు మనసు లోతుల్లో వేరుకాలిపోతూ బాధలు కలిగిస్తాయి. వాటిని గుర్తించడానికి జాగ్రత్త అవసరం. వాటి ప్రభావం నుంచి బయటపడాలంటే సంకల్పబలం, ధైర్యం, పట్టుదల అవసరం.
నివృత్తి మార్గంలో జీవుడు “నేను ఈ శరీరం కాదు, ఈ మనస్సు కాదు, నేను పరబ్రహ్మ స్వరూపుడను” అనే ఆత్మజ్ఞానాన్ని పొందడానికి ప్రయత్నిస్తాడు. ఈ బోధకు మూలం సద్గురువు మార్గదర్శనం. అలాగే ఇంద్రియ నియమనం, విషయాలపై నిరాసక్తత, ధ్యానంలో స్థిరత వంటి లక్షణాల ద్వారా ఆత్మశుద్ధి ఏర్పడుతుంది. ఈ మార్గంలో నడిచేవాడికి దైవ అనుగ్రహం లభిస్తుంది. అతడు భయాలూ, అపార్థాలూ లేకుండా జీవించి, ఫలితాలపై ఆశ లేకుండా, కేవలం భగవత్ ప్రీతి కోసం కర్తవ్యాన్ని నిర్వర్తిస్తాడు. శాంతి, సమత, పరితృప్తి – ఇవే అతని అసలైన సంపదలు.
చివరగా, ప్రవృత్తి – నివృత్తి అనే రెండు మార్గాలు పూర్తిగా విరుద్ధాలు కాదు. అవి ఒకరినొకటి తిరస్కరించవు. జీవితంలో ఇవి పరస్పర అనుసంధానంతో సమతుల్యతను ఏర్పరచుతాయి. స్వార్థాన్ని త్యజించి, ఆత్మబలాన్ని పెంపొందించుకుంటూ, గురువు కృపతో జీవించినవాడే జీవన పరమార్థాన్ని తెలుసుకునే ఆదర్శ జీవి. నివృత్తి మార్గమే అసలైన లోపలి శాంతికి, పరబ్రహ్మానందానికి దారి చూపే మార్గం.
