కాళోజీ నారాయణరావు – తెలంగాణ ప్రజల గుండె చప్పుడుగా, ప్రజాకవిగా నిలిచిన మహనీయుడు. ఆయన కేవలం కవి మాత్రమే కాదు; ప్రజల కష్టాలను, అణచివేతను, ఆశలను అక్షరరూపంలో ఆవిష్కరించి పోరాటం చేసిన అక్షర యోధుడు. ఆయన కలం అన్యాయం ఎదురైన చోట కత్తిలా మారి, సమాజంలో మార్పుకు దారితీసింది.

1914, సెప్టెంబర్ 9న ప్రస్తుత కర్ణాటక రాష్ట్రంలోని బీజాపూర్ జిల్లా రట్టిహళ్లి గ్రామంలో జన్మించిన కాళోజీ తల్లిదండ్రులు రంగారావు, రమాబాయమ్మ వరంగల్ జిల్లా మడికొండ గ్రామానికి చెందినవారు. ప్రాథమిక విద్య హన్మకొండలో, ఉన్నత విద్య హైదరాబాద్‌లో సాగింది. న్యాయశాస్త్రంలో పట్టా పొంది, కరీంనగర్‌లో కొంతకాలం న్యాయవాదిగా పనిచేశారు. కానీ ఆయన మనసు ఉద్యోగాల కంటే ప్రజాసేవ వైపు మరింతగా ఆకర్షితమైంది.

కాళోజీ కవిత్వానికి ప్రత్యేకమైన మాధుర్యం ఉంది. సరళమైన భాష, సామాన్యులకు అర్థమయ్యే పదజాలం, హాస్యం–వినోదం కలగలిపి, ఆయన రచనలు ప్రజలకు దగ్గరయ్యాయి. “నా గొడవ” అనే కవితా సంకలనం ఆయన సాహిత్యాన్ని శాశ్వతంగా నిలబెట్టింది. నిజాం పాలనలోని అణచివేత, రైతుల కష్టాలు, సామాజిక అసమానతలపై ఆయన గళమెత్తారు. అన్యాయం జరిగితే సహించలేను అనేది ఆయన జీవిత సూత్రం. ఆయన కవిత్వం ఉద్యమాలకు ఉత్సాహాన్ని నింపింది. తెలుగుతో పాటు ఉర్దూ, మరాఠీ, ఇంగ్లీష్, హిందీ భాషలలోనూ ఆయనకు ప్రావీణ్యం ఉండడం ఆయన రచనలకు వైవిధ్యం ఇచ్చింది.

ఆయన జీవితం అనేక రంగాలలో విస్తరించింది. ఆయన న్యాయవాదిగా, రాజకీయ కార్యకర్తగా, పత్రికా సంపాదకుడిగా, రాజ్యసభ సభ్యుడిగా, సాహితీవేత్తగా ఎంతో కృషి చేశారు. తెలంగాణ సాయుధ పోరాటం, ఆంధ్ర మహాసభ, తెలంగాణ ఉద్యమాలలో ఆయన చురుకైన పాత్ర పోషించారు. జైలు జీవితం గడిపినా, ఆయన ధైర్యం, ధృఢసంకల్పం ఏమాత్రం తగ్గలేదు. సాహిత్యరంగంలోనూ ఆయన ముద్ర వేసిన గ్రంథాలు అనేకం. నా గొడవతో పాటు కొన్నెదులు, వ్రాసిన చరిత్ర, హాస్య వంగ్మయం, జ్ఞాపకాల జలపాతం, వర్తమానం, వచన కవిత్వం వంటి రచనలు తెలుగు సాహిత్యంలో చిరస్థాయిగా నిలిచాయి. ఈ రచనలు కేవలం సాహిత్యరసాస్వాదనకే పరిమితం కాకుండా, సామాజిక సమస్యలపై చైతన్యం నింపాయి.

కాళోజీ కృషికి గుర్తింపుగా అనేక పురస్కారాలు లభించాయి. 1992లో భారత ప్రభుత్వం ఆయనకు పద్మవిభూషణ్ పురస్కారం ప్రదానం చేసింది. ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు, అనేక విశ్వవిద్యాలయాల నుండి గౌరవ డాక్టరేట్లు ఆయనకు దక్కాయి. మరణానికి ముందు తన శరీరాన్ని కాకతీయ మెడికల్ కాలేజీకి దానం చేయాలని సంకల్పించడం ఆయన నిస్వార్థతకు నిలువెత్తు నిదర్శనం.

కాళోజీ 2002, నవంబర్ 13న ఈ లోకాన్ని విడిచారు. ఆయన మరణం తెలంగాణ సాహిత్యరంగానికే కాకుండా, సమాజానికే ఒక అపార నష్టం. నేడు హైదరాబాద్‌లోని కాళోజీ నారాయణరావు హెల్త్ సైన్సెస్ యూనివర్సిటీ ఆయన పేరు సాక్షిగా నిలుస్తోంది. ఆయన రచనలపై అనేక పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయి. ముఖ్యంగా “నా గొడవ” అప్పటి సామాజిక–రాజకీయ దర్పణంగా పరిగణించబడుతోంది. తెలంగాణ సాహిత్యం, సామాజిక చరిత్ర, రాజకీయ పోరాటాలన్నీ కాళోజీ జీవితం, రచనలతో ముడిపడి ఉన్నాయి.

సూక్ష్మంగా కాళోజీ కేవలం ప్రజాకవి మాత్రమే కాదు, అన్యాయం మీద అలుపెరగని పోరాటం చేసిన ఒక సామాజిక తత్వవేత్త. ఆయన ఆలోచనలు, ఆశయాలు, రచనలు తరతరాలకూ దిక్సూచి, స్ఫూర్తి. తెలంగాణ భూమి పుట్టించిన ఈ మహానుభావుడు తన జీవితం, తన రచనల ద్వారా ప్రజలకు మార్గదర్శకుడిగా నిలిచారు.