ఈ కథ నూరేళ్ల వెదురులా, నిన్నటినుండి నేటిదాకా పెరిగిన ఒక మడమ తిప్పిన నారీసత్యానికి ప్రణామం. తను తలవంచలేదు. ఒత్తిడిని ఎదిరించింది. ఎడతెగని జీవితాన్ని ఊహతో, ఉత్సాహంతో బంధించి… చివరకు చరిత్రను మలిచింది. ఆమె పేరు సూనితమ్మ. ఈ కధ.. అలుపన్నది తెలియని ఆకాశానికి అద్దం! గుంటూరులోని పాత వీధి… ఎండలో మెరిసే రెడ్‌టైల్ ఫ్లోర్, పెచ్చులూడిన గోడల మధ్య…పాతబడిన ఇల్లు. నిజానికి అది కేవలం ఇల్లు కాదు, ఓ జీవన యానం. అక్కడే ఉండేది సూనితమ్మ. ఆమె పుట్టి అప్పటికే ఏడు దశాబ్దాలు దాటి చాలా రోజులు అయ్యింది. కానీ ఆమె చూపు… పాతిక సంవత్సరాల యువతి చూపులా నిక్షిప్తంగా, దేనికి కదలకుండా, ఏ నిప్పురవ్వను తాకని ఆకాశంలా ఉండేది. వాకిట్లో ఆమె చేతిలో ఓ టీ గ్లాసు. ఆ టీ ఆవిరిలో ఆమె గతాన్ని చూస్తున్నట్టు! ఆమె ఎదురుగా కూర్చున్నది స్వాతి అనే యువతి - తాను ఎదుర్కొంటున్న వివాహ సమస్యలతో అలమటిస్తూ, ఆ పగుళ్లకు మందు ఎక్కడ దొరుకుతుందో తెలియక విలవిలలాడుతున్న యువతీ. "మీరు ఎలా మేనేజ్ చేశారు అత్తింటి జీవితం మేడం?" అని భయభ్రాంతిగా అడిగింది స్వాతి, ఆమె గొంతులో భవిష్యత్తు మీద భయం గడ్డకట్టింది. సూనితమ్మ నెమ్మదిగా నవ్వింది. ఆ నవ్వులో ఒక మహాసముద్రపు ప్రశాంతత. "నేనేమీ మేనేజ్ చేయలేదు స్వాతి... తట్టుకుని ఎదిగాను. ధైర్యాన్ని నాకు నేనే చెప్పుకున్నాను. చీకటిలో వెలుగును వెలిగించాను." ఆమె మాటల్లో గూడుకట్టుకున్న అనుభవం, ఆకురాలు కాలపు జ్ఞాపకాల పొరలు కళ్ళముందు కదలాడాయి. ఆమె గొంతులో స్పష్టమైన, కానీ మృదువైన కంఠస్వరం. "నాకేం అర్థం కావట్లేదు మేడం. ఇంట్లో మాటలు, అత్తింటివారు ఇచ్చే కష్టాలు... జీవితం అంటే ఇదేనా అనిపిస్తోంది," స్వాతి కళ్ళు చెమ్మగిల్లాయి. "నన్ను నేను కోల్పోతున్నాను అనిపిస్తోంది." సూనితమ్మ చూపు మరింత స్థిరంగా మారింది. "మనం నడిచే బాట ఎప్పుడూ పూల పాన్పు కాదు స్వాతి. ముళ్ళ పొదలే ఎక్కువగా ఉంటాయ్. కానీ ఆ ముళ్ళని నువ్వు చూస్తున్నావా, లేక ఆ పొదల వెనుక ఉన్న వెలుగుని చూస్తున్నావా అన్నదే ముఖ్యం." సూనితమ్మకి వివాహం జరిగిందప్పుడు ఆమెకు వయస్సు 18 ఏళ్లు. అప్పుడంటే అమ్మాయిలకు ఆశలు ఏమీ ఉండేవి కాదు. ఆశలకు రెక్కలు వచ్చినా, వాటిని విరిచేసి సంకెళ్లు కాళ్లకేసి కట్టే రోజులు అవి. ‘వాడు నీ భర్త’, ‘ఇది నీ ఇంటి పని’ అనే మాటలే జీవన సూత్రాలు. ఆ మాటలు కేవలం మాటలు కాదు, అవి ఆజ్ఞలు. ఆమె చదవాలనుకుంది. అక్షరాల్లో ఆమెకు స్వాతంత్ర్యం కనిపించింది. పుస్తకాల్లో ఆమెకు ప్రపంచం కనిపించింది. "నాన్నా, నేను కాలేజీకి వెళ్తాను, పెద్ద చదువులు చదువుతాను," అని తన తండ్రిని అడిగిన రోజు ఇంకా గుర్తుంది. కానీ ఆ కల పెళ్లితో ముగిసింది. అప్పటికి కేవలం ఇంటర్‌మీడియట్ పూర్తి చేసింది. కానీ అతను చదువు మానిపించేశాడు. "చదివిన చదువు చాలమ్మా… పెళ్ళైన పిన్ని పుస్తకాలు పట్టుకుని తిరిగితే పరువు పోతుంది. మన ఇంటి పరువు నిలబెట్టడం నీ బాధ్యత కదా," అన్నాడు భర్త కఠినంగా. ఆ మాటలు ఆమె చెవుల్లో కాదు, ఆమె ఆత్మలో గుచ్చుకున్నాయి. ఆమె తల దించుకుంది. "నేను చదవాలి అనుకున్నప్పుడు, 'నువ్వు ఆడపిల్లవి, నీకు చదువెందుకు?' అనే మాటలు విన్నాను. ఆ తర్వాత 'భార్యవి, సంసారం చూసుకోవాలి' అన్నారు. ప్రతి దశలోనూ పరిమితులే ఎదురయ్యాయి," సూనితమ్మ గొంతులో గతపు కంఠధ్వని. కానీ ఆమె ఊరుకోలేదు. ఆమె ఊరుకోవడం అంటే తన అస్తిత్వాన్ని చంపుకోవడమే. రాత్రిళ్ళు, పిల్లలు నిద్రలోకి జారిపోయాక ఆమె తలపులే పుస్తకాలు. గదిలోని ఫ్యాన్ క్రింద ఒక ముళ్ల దిండు – ఆ ముళ్లు ఆమె నమ్మకాలకు పదును పెట్టాయి – మీద వేసుకున్న పాత చీర – ఆ చీరలో ఆమె కష్టాలు కలగలసిపోయాయి – పక్కన చిరునవ్వుతో రాసుకున్న డైరీ. ఆ డైరీలో ఆమె కలలు, కన్నీళ్లు అక్షరాలయ్యాయి. "నాకో రోజు ఉంటుంది. నా ఆలోచనలకు ఓ రూపం ఉంటుంది. ఈ చీకటికి ఓ వెలుగు ఉంటుంది." అని రాసేది. అదొక శపథం. అదొక నిశ్శబ్ద యుద్ధం. "ఎప్పటికైనా నేను నాకు నచ్చిన ప్రపంచాన్ని సృష్టించుకుంటాను," అని ప్రతి పేజీలో రాసుకునేది. ఆమెకు వయస్సు 36. జీవితం సాగిపోతోంది… కానీ బరువుగా. ఒక రాత్రి… భర్త నిందలు వేసి చాచి కొట్టడం ఆమెను కాల్చేసింది. అది కేవలం దెబ్బ కాదు, అది ఆమె ఆత్మగౌరవంపై పడిన పెనుప్రహారం. కళ్ళు తిరిగిపోయాయి. నక్షత్రాలు కనిపించాయి. ఆమె మౌనంగా చూసింది. ఆ మౌనంలో అగ్నిపర్వతం రగిలింది. "చాలు! ఇంక చాలు!" ఆమె మనసులో గట్టిగా అరుచుకుంది. ఆ క్షణం ఆమె నిర్ణయం తీసేసుకుంది. రాత్రిపూట ఇద్దరు పిల్లలను ఒడిలో వేసుకుని, ఇంటి తలుపు తెరిచి బయటకు వచ్చేసింది. అది తలవంచని నిర్ణయం. అదొక మలుపు. రాత్రి చీకటి, వర్షం చినుకులు ఆమె మొహం మీద పడ్డాయి. ఆమె కన్నీళ్లు, ఆ వర్షంలో కలిసిపోయాయి. కానీ ఆమె పాదాలు వెనక్కి కదలలేదు. "అది జీవితంలో అతి కష్టమైన నిర్ణయం స్వాతి," సూనితమ్మ కళ్ళల్లో ఆనాటి దృశ్యం మెరిసింది. "కానీ ఆ ఒక్క అడుగు నన్ను, నా పిల్లల్ని కొత్త జీవితంలోకి నడిపించింది. ఆత్మగౌరవం లేని బ్రతుకు కంటే, కష్టపడి బ్రతకడం మేలు అనిపించింది." ముందుగా టీ స్టాల్ పెట్టింది. ఆవిరిలో ఆమె కన్నీళ్లు కరిగిపోయాయి. వర్షంలో తడిచింది. ఆమె శరీరం తడిచింది కానీ సంకల్పం కాదు. వెలిగినట్టే మళ్లీ చీకటి వచ్చేది. అది కేవలం చీకటి కాదు, రేపటి ఉదయానికి అదొక పునాది. కానీ ఆమె ఒక్కసారి కూడా వెనక్కి తిరిగి చూడలేదు. వెనక్కి చూడటం అంటే ఆమె తనని తాను మోసం చేసుకోవడమే. "ఎన్నోసార్లు నిరాశ వచ్చింది. 'ఒంటరిదాన్ని, ఎలా?' అనిపించింది. కానీ నా పిల్లల మొహాలు చూసినప్పుడు, నాలో తెలియని ధైర్యం పుట్టుకొచ్చేది. నేను ఓడిపోతే, వాళ్ళ భవిష్యత్ ఏంటి? అని ప్రశ్నించుకునేదాన్ని," సూనితమ్మ గొంతులో మాతృత్వం, పోరాటం ఒకటై వినిపించాయి. "నా పిల్లలకి తలవంచే తల్లి కాదు, తలెత్తే తల్లి కావాలనిపించింది. వారు అడుగడుగునా నా కళ్ళల్లో ఒక వెలుగు చూశారు." సాధనల మధ్య ఆమెకు చదువు పట్ల ఉన్న అభిమానం చల్లబడలేదు. అదొక నిరంతర జ్వాల. పక్కింటి బాలిక పాఠశాలకు వెళ్లలేక ఏడుస్తూ ఉండగా, ఆమెను చూసినప్పుడు సూనితమ్మ గుండె పలికింది. "అమ్మా, ఏమైంది?" అని అడిగింది. ఆ అమ్మాయి తల దించుకుని చెప్పింది "స్కూలు ఫీజు కట్టడానికి డబ్బులు లేవు అంది అమ్మ" . ఆ మాట సూనితమ్మ మనసును కదిలించింది. పిలిచి టీ కొట్టు పక్కన చెట్టు క్రింద చదివించడం మొదలుపెట్టింది. అమ్మాయికి తానే గురువైంది. "ఈరోజు నుంచీ నువ్వు రోజూ ఇక్కడికి రా. నేను నీకు చదువు చెబుతాను," అంది. ఆ రోజు... అదొక విత్తనం. తర్వాత ఒక స్థలం కొని, పక్కా గదిని నిర్మించి, ఉచిత పాఠశాల మొదలుపెట్టింది. పేరుకి – సూనీత విద్యాలయం, కానీ దాని నినాదం – “తలవంచని తలలకు పాఠాలు”. పిల్లలు బైబిల్ చదివారు, భగవద్గీత చదివారు, తెలుగు పద్యాలు రాసారు. అక్కడ మతం లేదు, కేవలం జ్ఞానం మాత్రమే. ఆమె చెప్పేది: “నీవు ఏ దేవుణ్ణైనా నమ్ము కానీ… నీవు నీవుగా ఉండటం దేవత్వానికి బాట. నీ నిజమే నీ దైవం.” ఆ మాటలు వారి మనసుల్లో నాటుకుపోయాయి. "జ్ఞానం అనేది ఏ మతానికో, ఏ కులానికో సొత్తు కాదు. అది ప్రతి ఒక్కరికీ చేరాలి. ముఖ్యంగా ఆడపిల్లలకు, వారి ఆత్మవిశ్వాసం కోల్పోకుండా ఉండాలంటే చదువు అవసరం," అని చెప్పేది. ఆమె వయస్సు 60 దాటింది. ఆమె ముఖంలో వృద్ధాప్యపు చారికలు లేవు, జీవన అనుభవపు గీతలు మాత్రమే. ఆమె పాఠాలు నేర్చుకున్న యువతులు డాక్టర్లు, లాయర్లు అయ్యారు. సమాజంలో వారిదంటూ ఒక స్థానాన్ని సృష్టించుకున్నారు. కొంతమంది వైవాహికంగా ఆత్మహత్యలు చేసుకోవడానికి వచ్చిన సమయంలో ఆమె మాటలే వారిని నిలబెట్టాయి. ఆ మాటలు కేవలం మాటలు కాదు, అవి ప్రాణదాతలు. “చీకటిలోనే వెలుగు కనిపిస్తుంది, కానీ… అది నీ లోపలే ఉంది. దాన్ని నువ్వు వెలిగించుకోవాలి,” ఆమె మాటల్లో దైవత్వం ఉట్టిపడింది. ఒక్కోమారు వందల మంది విద్యార్థులు ఆమె పాదాలకు నమస్కరిస్తే, ఆమె చెప్పేది — “మీ చదువు నాపై పెట్టబడ్డ భారము కాదు, ఆశాభారం. నా కలలకు మీరూ భాగస్వాములే.” ఆమెది గురువు పాత్ర, దేవత పాత్ర, అన్నిటికీ మించి ఒక తల్లి పాత్ర. ఒక రోజు స్వాతి – ఆమె దగ్గర టీ తాగే యువతి – కన్నీళ్ళతో : "ఆఫీస్ వాళ్లు నాకు రోజూ బాడీ షేమింగ్ చేస్తారు. 'నువ్వు లావుగా ఉన్నావు, నీకు ఏం చేతకాదు' అని హేళన చేస్తారు. ఇంట్లో నన్ను నమ్మే వారెవరూ లేరు… నేను అందరిలో ఒక దెబ్బతిన్న కుక్కలా కనిపిస్తున్నాను," ఆమె గొంతులో పగిలిన గాజు ముక్కల శబ్దం. ఆమె ముఖం దుఃఖంతో ఉబ్బిపోయింది. సూనితమ్మ స్వాతిని దగ్గరకు తీసుకుంది. "బాడీ షేమింగ్ ఆ? శరీరం అనేది నీ ఆత్మకు ఒక వాహనం మాత్రమే స్వాతి. అది మారవచ్చు, నశించవచ్చు. కానీ నీలో ఉన్న జ్ఞానం, నీ శక్తి, నీ నిజాయితీ – వాటిని ఎవరూ మార్చలేరు. ఎవరూ తీసుకోలేరు. నువ్వు నీవుగా ఉండటానికి ప్రయత్నించు," అని ఆమె నెమ్మదిగా చెప్పింది. ఆమె దగ్గరకు వచ్చి, సూనితమ్మ గదిలోని పాత నోట్‌బుక్ తీసి ఇచ్చింది. ఆ నోట్‌బుక్ కేవలం కాగితాల సముదాయం కాదు, అదొక నిధి. ఒక పేజీలో ఇలా ఉంది- "బలహీనత గొంతు గట్టిగా ఉండదు. కానీ అది నిజంగా మారినప్పుడు, దాని ప్రతిధ్వని పర్వతాలను కదిలిస్తుంది." "ఇది నా అనుభవం స్వాతి. నీ బలహీనతను నీ బలంగా మార్చుకో. నీ స్వంత కథను నువ్వే రాసుకో. పది మంది ఏమనుకున్నారన్నది ముఖ్యం కాదు, నువ్వు నీ గురించి ఏమనుకుంటున్నావు అన్నదే ముఖ్యం. తలవంచకు," సూనితమ్మ కళ్ళల్లో అనంతమైన ఆత్మవిశ్వాసం కనిపించింది. ఆ మాటలు స్వాతి ఆత్మకు హత్తుకున్నాయి. ఆమె కళ్ళల్లో కొత్త వెలుగు కనిపించింది. సూనితమ్మ కేవలం ఒక వ్యక్తి కాదు, ఆమె ఒక ఉద్యమం. అలుపన్నది తెలియని ఆకాశానికి అద్దం. ఆమె మాటలు, ఆమె జీవితం - తరతరాలకు మార్గదర్శకం. ఆమెది నూరేళ్ల వెదురు ప్రస్థానం, నిన్నటినుండి నేటిదాకా మడమ తిప్పని నారీసత్యం.