అనగనగా ఒక ఊళ్లో, మామిడి చెట్ల నీడన, గలగల పారే వాగు పక్కన, పచ్చని పొలాల మధ్య ఒక అందమైన పల్లెటూరు ఉండేది. ఆ పల్లెటూరిలో రామన్న అనే ఒక ఎనిమిదేళ్ల బాలుడు ఉండేవాడు. రామన్న అంటే మామూలు పిల్లాడు కాదు. చూపుకి చిలపిగా కనిపించినా, బుర్రలో మాత్రం పదునైన తెలివి, మనసులో నిండైన ధర్మం ఉండేవి. ఆ వయసులో పిల్లలు బొంగరాలు, గోళీలు ఆడుకుంటే, రామన్న మాత్రం ఊళ్లో జరిగే ఏ చిన్న అన్యాయాన్ని చూసినా, "ఇదేంట్రా బాబు, ఇలా జరిగిందే!" అని ఆలోచించేవాడు. పెద్దలు చెప్పే కథలు, పురాణాలు వింటూ, వాటిలోని నీతులను తన బుర్రలో పదిలంగా దాచుకునేవాడు. "ఊరు చిన్నదైనా, దాని రూల్స్ స్ట్రిక్ట్ గురూ!" అన్నట్లు ఉండేది వారి ఊరి న్యాయం. ఒక మంగళవారం ఉదయం, ఊరంతా నిద్రలేచి పనులు మొదలుపెడుతుండగా, దండోరా వేసేవాడి గొంతు పిడుగులా మోగింది: "వినరా నాయనా, వినరే తల్లీ! రేపే, మన ఊరిలోని ముత్తైదువు అన్నపూర్ణమ్మ, పేదరాశి పెద్దమ్మ కు రాజుగారి ఆదేశాల మేరకు ఉరిశిక్ష! దొంగలిస్తే దొరికితే దొంగ, మాట తప్పితే మరణ శిక్ష!" రామన్న ఇంట్లో కూర్చుని పాలు తాగుతున్నాడు. ఈ మాటలు వినగానే పాలు గొంతులో అడ్డుపడ్డాయి. "ఛీ! ఏంట్రా ఇది? ఒక వృద్ధురాలికి ఉరిశిక్షా? అబ్బో, ఇది మరీ అన్యాయం! ఎక్కడో తేడా కొడుతోంది," అనుకున్నాడు. రామన్న వెంటనే తన పాలు పక్కన పెట్టి, "ఏమైందో తెలుసుకునే వరకు నా కడుపు నిండదు," అని బయలుదేరాడు. అందరినీ అడిగితే రామన్నకు అసలు విషయం తెలిసింది. అన్నపూర్ణమ్మ ఊళ్లో అందరికీ పెద్దమ్మలాంటిది. దారినపోయే వారు ఎవరు వచ్చి ఆకలి అన్నా వెంటనే అన్నము కూర వండి పెడుతుంది. అప్పుడే సమయం, రేపటికి తనకు ఉందా లేదా అని కూడా చూడదు. "మాట ఇస్తే ప్రాణం పెడుతుంది కానీ, మాట తప్పదు" అని అందరూ ఆమెను పొగిడేవారు. అలాంటి ఆమెకు ఈ దుస్థితి ఎందుకు వచ్చిందని ఆరా తీయగా, ఇది ఒక పాత కథ అని తెలిసింది. "ఓస్, ఇదంతా ఆ బంగారు కుండ గొడవే!" అని ఎవరో గుసగుసలాడగా విన్నాడు రామన్న. "అనగనగా, ఆ ఊరిలో నలుగురు స్నేహితులుండేవారు. పేరుకి స్నేహితులే కానీ, ఒకరంటే ఒకరికి ఎంత నమ్మకమంటే, ప్రాణం కన్నా ఎక్కువ!" అని ఒక పెద్దాయన చెప్పడం మొదలుపెట్టాడు. "ఆ నలుగురూ వ్యాపారం కోసం దూర దేశాలకు వెళ్లాలని అనుకున్నారు. వెళ్లేముందు తమ కష్టార్జితం, దాదాపు ఇంటి విలువ చేసే బంగారాన్ని ఒక కుండలో పెట్టి, అన్నపూర్ణమ్మ దగ్గర దాచాలని నిర్ణయించుకున్నారు. అప్పట్లో బ్యాంకులేమీ లేవు కదా, నమ్మకమే పెట్టుబడి! 'అమ్మా, ఈ కుండ నీ దగ్గర భద్రంగా ఉంచు. మేము నలుగురం కలిసి వచ్చి అడిగినప్పుడు మాత్రమే దీన్ని మాకు తిరిగి ఇవ్వు. ఒక్కరం వచ్చినా, ఇద్దరం వచ్చినా, ముగ్గురం వచ్చినా ఇవ్వొద్దు. గుర్తుంచుకో, మా నాలుగు నోళ్ళు ఒకేసారి అడిగినప్పుడే ఈ కుండ ఇవ్వాలి!' అని షరతు పెట్టారు. అన్నపూర్ణమ్మ కూడా 'మీ నమ్మకమే నా ప్రాణం, అలాగే జరుగుతుంది!' అని మాటిచ్చింది." "కాలం గడిచింది. నలుగురూ తిరిగి వచ్చారు. ఆ నలుగురి లో సూర్య అనే యువకుడు అనారోగ్యంతో బాధపడుతూ, వాడికి డబ్బు అవసరం తీవ్రంగా ఉంది. కానీ మిగతా ముగ్గురు స్నేహితులు దాన్ని వాడడానికి ఒప్పుకోలేదు. 'అమ్మో, నాకేమో ప్రాణం పోయేలా ఉంది, వీళ్ళు ఒప్పుకోవడం లేదు?' అనుకున్నాడు సూర్య. అప్పుడు వాడి బుర్రలో ఒక పాడు ఆలోచన మెరిసింది. 'ఒంటరిగా వెళ్లి అడిగితే ఇవ్వదు. సరే, ఉపాయంతోనే కట్టె విరగ్గొట్టాలి!' అనుకున్నాడు. సూర్య తెలివిగా, ఒక రోజు తన మిగతా ముగ్గురు స్నేహితులతో కలిసి, అన్నపూర్ణమ్మ ఇంటికి వెళ్ళాడు. వారు నలుగురూ కలిసి అన్నపూర్ణమ్మ ఇంటి బయట ఉన్న తిన్నె మీద కూర్చున్నారు. అప్పుడే అటుగా 'మజ్జిగో, మజ్జిగా!' అని అరుస్తూ ఒక మజ్జిగ అమ్మేవాడు వచ్చాడు. 'ఆహా, ఆకలేసి అలమటిస్తుంటే, దొరికావులే మజ్జిగన్నా!' అనుకుంటూ, మజ్జిగ తాగాలని అనుకున్నారు. "మామలు, మీరు బయట కూర్చోండి, నేను లోపలికెళ్లి మజ్జిగ తాగడానికి ఖాళీ కుండ తీసుకుని వస్తాను" అన్నాడు. సూర్య ఇంట్లోకి వెళ్లి అన్నపూర్ణమ్మతో, 'అమ్మా, మాకు కుండ కావాలి,' అన్నాడు." "అన్నపూర్ణమ్మకు అనుమానం వచ్చింది. 'ఏంట్రా నాయనా! నలుగురూ వస్తేనే కుండ ఇస్తానని చెప్పాను కదా? ఒక్కడివే వచ్చావు కదా!' అంది కచ్చితంగా. ఆమె 'మాటిస్తే మాటే, ప్రాణమిస్తే ప్రాణం' అన్న రకం!" సూర్య వెంటనే నవ్వుతూ...'అమ్మా, నువ్వు మరీ! నలుగురం ఇక్కడే ఉన్నాం కదా! కావాలంటే బయట తిన్నె మీద ఉన్న వారిని అడిగి చూడు,' అంటూ బయట ఉన్న ముగ్గురిని చూపించాడు. "అన్నపూర్ణమ్మ కూడా 'సరే, కళ్ళ ముందే ఉన్నారు కదా!' అనుకొని, కొంచెం సందేహంగానే ఇంటి కిటికీ దగ్గరకు వెళ్లి, బయట కూర్చున్న ముగ్గురిని చూసి, 'అయ్యా, కుండ ఇవ్వనా?' అని గట్టిగా అడిగింది. ఆమె ఉద్దేశ్యం బంగారు కుండ గురించే. కానీ బయట ఉన్న అమాయకపు స్నేహితులు, ఆ కుండ మజ్జిగ కోసం ఖాళీ కుండ అనుకున్నారు. 'ఆహా, మజ్జిగ తాగే భాగ్యం దొరికింది!' అనుకుంటూ, ఒకరికొకరు చూసుకొని 'ఇవ్వండి, ఇవ్వండి!' అని కేకలు వేశారు. 'ఆహా! నలుగురి సమ్మతి దొరికింది కదా!' అనుకొని అన్నపూర్ణమ్మ, బంగారం నిండిన ఆ బరువైన కుండను సూర్య చేతికి ఇచ్చింది." "సూర్య కుండను తీసుకుని, 'అబ్బా! కుండ దొరికింది, ఇంకేముంది, ఏడు జన్మలకు సరిపడా డబ్బు!' అనుకొని, వెంటనే ఇంటి వెనుక ద్వారం గుండా అదృశ్యమయ్యాడు. 'ఏంటబ్బా, వాడు వెనుకనుంచి వెళ్తున్నాడు? ఏదో తేడా కొడుతోంది!' అని అన్నపూర్ణమ్మకు ఒక చిన్న అనుమానం వచ్చింది. కానీ అప్పటికే జరగాల్సింది జరిగిపోయింది." "కొంతసేపటికి సూర్య రాకపోవడంతో, బయట ఉన్న ముగ్గురు స్నేహితులు, 'ఈ సూర్య ఏంట్రా ఇంతసేపు? మజ్జిగ తాగడానికి కుండైనా తేడా!' అనుకుంటూ ఇంట్లోకి వచ్చారు. 'అమ్మా, ఏది కుండ? ఇంకా రాలేదు,' అని అడిగారు." "అన్నపూర్ణమ్మ అమాయకంగా, 'ఇప్పుడే కదా ఇచ్చాను! సూర్య తీసుకుని వెనుక నుంచీ వెళ్లిపోయాడు,' అంది. 'ఏ కుండ?' అని వారు అడగ్గా, 'బంగారం కుండ!' అని ఆమె బదులిచ్చింది." "అంతే! ఆ ముగ్గురు తలలు పట్టుకున్నారు. 'అయ్యో! దేవుడా! మేము మజ్జిగ కోసం కుండ అనుకున్నాం. ఈ మోసగాడు మమ్మల్ని వాడుకున్నాడా!' అని లబోదిబోమన్నారు. 'అన్నపూర్ణమ్మా! నీ మాట తప్పావు! మమ్మల్ని మోసం చేశావు!' అంటూ రాజుగారి దగ్గరికి పరుగులు తీశారు. 'నమ్మించి నట్టేట ముంచావు!' అంటూ ఆమె మీద ఫిర్యాదు చేశారు." "రాజుగారి సభలో కేసు విచారణకు వచ్చింది. రాజుగారు ముగ్గురి ఫిర్యాదు విన్నారు. అన్నపూర్ణమ్మ వివరణ విన్నారు. 'అయినా, సరే. షరతు షరతే. 'నలుగురూ వస్తేనే' అన్నావు. ఒకడికి ఇచ్చావు. మాట తప్పినట్లే కదా!' అని రాజుగారు నిండు సభలో అన్నపూర్ణమ్మకు ఉరిశిక్ష విధించారు. 'న్యాయం కళ్ళ ముందుంటే, తప్పించుకోలేవు!' అన్నట్లుగా తీర్పు ఇచ్చేశారు." ఈ విషయం రామన్న చెవిన పడింది. "ఛీ! ఇది న్యాయం కాదు! కళ్లు తెరిచి చూడాలి, మూసి చూడకూడదు! కళ్ళు మూసుకుంటే చీకటి తప్ప ఇంకేం కనబడదు!" అనుకున్నాడు. ఉరిశిక్ష అమలు చేయడానికి సిద్ధమవుతున్న సమయానికి, రామన్న నేరుగా రాజుగారి సభకు వెళ్ళాడు. రామన్న సభలోకి అడుగుపెట్టగానే అంత చిన్న బాలుడు రావడం చూసి అందరూ ఆశ్చర్యపోయారు. 'ఈ పిల్లాడు ఏంటి, అత్తారింటికి కొత్త అల్లుడిలా దూసుకొస్తున్నాడు!' అనుకున్నారు కొందరు. ధైర్యంగా రాజుగారి ముందుకు వెళ్ళి రామన్న ఇలా అన్నాడు: "రాజా, ఈ తీర్పులో న్యాయం లేదు. ఇది ధర్మం కాదు!" రాజుగారు ఆశ్చర్యపోయి, "ఏమిటి చిన్నవాడా! నీకేం తెలుసు? రాజుగా నేను ధర్మాన్నే పాటిస్తాను! నా తీర్పు తిరుగులేనిది!" అన్నారు. "లేదండి రాజా! ఈ విషయంలో ధర్మం జరగలేదు. ఆమెకు శిక్ష పడకూడదు!" అన్నాడు రామన్న దృఢంగా. "ఎలాగంటావు? పెద్దవాళ్లే తేల్చలేని కేసు, నువ్వు తేలుస్తావా?" అని రాజు ప్రశ్నించాడు. రామన్న నెమ్మదిగా, కానీ స్పష్టంగా తన వాదనను వినిపించాడు. అతని మాటల్లో ఒక ధైర్యం, స్పష్టత, అణువణువూ నిజాయితీ కనిపించాయి. "రాజా, అన్నపూర్ణమ్మకు పెట్టిన షరతు ఏంటి? 'నలుగురూ కలిసి వస్తేనే కుండ ఇవ్వాలి' అంతే కదా? ఆమె ఆ షరతును పాటించింది! మీరు ఒక్కసారి ఆలోచించండి!" "కానీ ఒకడే వచ్చాడు కదా!" అని రాజు కొంచెం విసుగ్గా అన్నాడు. "కాదండి రాజా! సూర్య అనే యువకుడు ఇంట్లోకి వచ్చి, బయట తిన్నె మీద ఉన్న ముగ్గురిని చూపించి, 'నలుగురం ఇక్కడే ఉన్నాం కదా, కావాలంటే వారిని అడిగి ఇవ్వచ్చు' అని చెప్పాడు కదా? అప్పుడు అన్నపూర్ణమ్మ ఏం చేసింది? ఆమె అడగలేదా? కిటికీలోంచి బయట ఉన్న ముగ్గురిని చూసి, 'కుండ ఇవ్వనా?' అని గట్టిగా అడిగింది. వారు 'ఇవ్వండి, ఇవ్వండి!' అని స్పష్టంగా చెప్పారు కదా!" రామన్న గొంతులో నిజాయితీ, అతని కళ్ళల్లో మెరుపు రాజుగారిని ఆలోచింపజేశాయి. "అంటే, ఆ కుండను ఇవ్వడానికి నలుగురి సమ్మతి ఆమెకు లభించినట్లే కదా, రాజా? ఆమె తన మాటను నిలబెట్టుకుంది. షరతు ప్రకారం నలుగురి అనుమతి తీసుకునే ఇచ్చింది! వారు మజ్జిగ కుండ అనుకున్నారో, లేక మరోటి అనుకున్నారో ఆమెకు ఎలా తెలుస్తుంది? ఆమె చేసిన తప్పు ఏమీ లేదు! మోసం చేసినవాడు సూర్య, అన్నపూర్ణమ్మ కాదు!" అని రామన్న వాదించాడు. "మాటను అక్షరాలా పాటించమంటే, ఆమె పాటించింది. వారు చెప్పిన మాటలను వారు సరిగ్గా అర్థం చేసుకోలేకపోయారు. ఇక్కడ అన్నపూర్ణమ్మది కాదు తప్పు, అర్థం చేసుకోని వారిదే!" రామన్న అద్భుతమైన, సూటియైన వాదన రాజుగారికి కనువిప్పు కలిగించింది. సభలోని వారందరూ నివ్వెరపోయారు. రాజుగారు రామన్న వైపు మెచ్చుకోలుగా చూశారు. 'అయ్యో! నా బుర్ర ఎక్కడికెళ్లింది? ఈ చిన్న పిల్లాడికి ఉన్న జ్ఞానం నాకు లేకపోయిందే!' అని సిగ్గుపడ్డాడు. రాజుగారు వెంటనే తన తీర్పును మార్చారు. అన్నపూర్ణమ్మను నిర్దోషిగా ప్రకటించి, ఆమెను విడుదల చేయమని ఆదేశించారు. అన్నపూర్ణమ్మ కళ్ళలో ఆనందబాష్పాలు సుడులు తిరిగాయి. 'ఈ చిన్నవాడు నా ప్రాణం నిలబెట్టాడు!' అనుకుంది. రామన్న తెలివి తేటలు, ధర్మాన్ని నిలబెట్టిన తీరు రాజుగారిని ఎంతగానో ఆకట్టుకుంది. "బాలకా! నీ ధర్మజ్ఞానం అమోఘం! నీ వివేకం నా రాజ్యంలో వెలుగు నింపాలి!" అని ప్రశంసించి, రాజుగారు రామన్నను తన ఆస్థానంలో న్యాయాధికారిగా నియమించారు. "చిన్నప్పటి చురుకుదనం పెద్దయ్యాక న్యాయస్థానంలో పనికొచ్చిందన్నమాట!" అనుకున్నాడు రాజు. కాలక్రమేణా, ఈ చిన్న రామన్న తన అద్భుతమైన న్యాయ నిర్ణయాలతో, ధర్మబద్ధమైన తీర్పులతో ప్రజల మన్ననలు పొందాడు. అతని న్యాయ నిరతికి ప్రజలు ముగ్ధులై, అతన్ని మర్యాద రామన్న అని పిలవడం ప్రారంభించారు. "ఎవడైతే ధర్మాన్ని కాపాడుతాడో, ధర్మమే వాడిని కాపాడుతుంది!" అన్నట్లుగా, రామన్న జీవితం నిరూపించింది. మర్యాద రామన్న కథలు నేటికీ ధర్మాన్ని, న్యాయాన్ని, వివేకాన్ని బోధించే గొప్ప కథలుగా ప్రచారంలో ఉన్నాయి.