పూర్వం వాజశ్రవుడు అనే ఒక బ్రాహ్మణుడు ఉండేవాడు. ఆయనకు నచికేతుడు అనే కొడుకు ఉన్నాడు. వాజశ్రవుడు ఒక యజ్ఞం చేస్తూ, ఆ యజ్ఞంలో ఆయన తన ఆస్తులను దానం చేయాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. అయితే, ఆయన వృద్ధాప్యంతో ఉన్న, పాలు ఇవ్వని ఆవులను దానం చేయడం చూసి నచికేతుడు చాలా బాధపడ్డాడు. అలాంటి ఆవులను దానం చేయడం వల్ల పుణ్యం రాదని, అవి ఎందుకూ పనికిరావని నచికేతుడు గ్రహించాడు. అప్పుడు నచికేతుడు తన తండ్రిని "నాన్న, నన్ను ఎవరికి దానం చేస్తావు?" అని రెండు, మూడు సార్లు అడిగాడు. తండ్రికి కోపం వచ్చి "నిన్ను యముడికి దానం చేస్తాను" అని అన్నాడు. తండ్రి మాటలకు కట్టుబడి, నచికేతుడు యముడి లోకానికి వెళ్ళాడు. కానీ యముడు అప్పుడు అక్కడ లేడు. నచికేతుడు మూడు రోజులు యముడి కోసం ఎదురుచూశాడు, ఏమీ తినకుండా, తాగకుండా అక్కడే ఉన్నాడు. మూడు రోజుల తర్వాత యముడు తిరిగి వచ్చి, తన ఇంటికి వచ్చిన అతిథిని మూడు రోజులు ఆకలితో ఉంచినందుకు చింతించాడు. అందుకు ప్రాయశ్చిత్తంగా నచికేతుడికి మూడు వరాలు ఇస్తానని చెప్పాడు. మొదటి వరంగా నచికేతుడు తన తండ్రి తనపై కోపం లేకుండా, సంతోషంగా తిరిగి తన వద్దకు రావాలని కోరుకున్నాడు. యముడు ఆ వరాన్ని ఇచ్చాడు. రెండవ వరంగా నచికేతుడు స్వర్గానికి వెళ్ళడానికి సహాయపడే అగ్ని విద్య గురించి తెలుసుకోవాలని కోరుకున్నాడు. యముడు అతనికి నాచికేతాగ్ని అనే అగ్ని విద్యను బోధించాడు. ఈ విద్యను ఆచరించడం వల్ల పునర్జన్మ లేకుండా స్వర్గానికి వెళ్ళవచ్చని చెప్పాడు. మూడవ వరంగా నచికేతుడు చాలా ముఖ్యమైన మరియు లోతైన వరాన్ని కోరుకున్నాడు. "మరణం తరువాత ఏమి జరుగుతుంది? ఆత్మ ఉంటుందా? ఉండదా? ఈ రహస్యాన్ని నాకు తెలియజేయండి" అని అడిగాడు. యముడు మొదట ఈ రహస్యాన్ని చెప్పడానికి సంశయించాడు. ఎందుకంటే ఇది చాలా క్లిష్టమైన విషయం, దేవతలకు కూడా అర్థం చేసుకోవడం కష్టం. బదులుగా, ఆయన నచికేతుడికి సంపద, దీర్ఘాయువు, రాజ్యాలు, అనేక సుఖాలను ఇస్తానని ఆశపెట్టాడు. కానీ నచికేతుడు వాటిని తిరస్కరించి, మరణం అనంతర రహస్యం గురించే తెలుసుకోవాలని పట్టుబట్టాడు. నచికేతుడి అచంచలమైన సంకల్పాన్ని, జ్ఞానం పట్ల అతనికున్న తీవ్రమైన కోరికను చూసి యముడు ఆశ్చర్యపోయాడు. అప్పుడు యముడు ఆత్మ యొక్క నిత్యత్వం, బ్రహ్మం, మోక్షం గురించి నచికేతుడికి వివరించాడు. ఆత్మ శరీరానికి అతీతమైనది, నాశనం లేనిది అని, అది బ్రహ్మంలో లీనం అవ్వడమే మోక్షమని బోధించాడు. మంచి మార్గాన్ని ఎంచుకున్నవారు మోక్షాన్ని పొందుతారని, చెడు మార్గంలో ఉన్నవారు తిరిగి జన్మిస్తారని చెప్పాడు. నచికేతుడు యముడి నుండి ఈ గొప్ప జ్ఞానాన్ని పొంది, తిరిగి తన లోకానికి వచ్చి, జ్ఞానిగా మారాడు.