అది 2000వ సంవత్సరం. బెంగళూరులోని ఒక పాత అపార్ట్‌మెంట్‌లోని కిటికీ నుండి సన్నగా సూర్యకాంతి వస్తోంది. పరుపులో కదులుతూ, హెచ్.బి. కరిబసమ్మ నిశ్శబ్దంగా మూలిగింది. ఆమె వయసు అప్పుటికి అరవైల మధ్యలో. దశాబ్దం పైగా ఆమె జీవితాన్ని పెనుభూతంలా పీడిస్తున్న వెన్నునొప్పి, ఆ రోజు మరింత తీవ్రంగా ఉంది. ప్రతి కదలిక ఆమెకు నరకయాతన గా ఉంది. "అమ్మా... పడుకున్నావా?" ఆమె కోడలు రాధమ్మ గొంతు. కరిబసమ్మ కళ్ళు తెరిచింది. "లేదు తల్లీ, నిద్ర పట్టడం లేదు." రాధమ్మ మంచం పక్కన కూర్చుని, ఆమె నొసలు నిమిరింది. "నొప్పి ఎక్కువైందా?" "ఎక్కువ కావడం ఏంటి, తగ్గడమే లేదు." కరిబసమ్మ గొంతులో నిస్సహాయత. "ఇంక నాకు ఈ జీవితం భారంగా ఉంది రాధమ్మా. ఎప్పుడు ఈ బాధల నుండి విముక్తి దొరుకుతుందో!" ఆ మాటలు రాధమ్మ గుండెను పిండినాయి. కరిబసమ్మ ఒకప్పుడు నిండైన ఆరోగ్యంతో, విద్యార్థులందరికీ ఆదర్శంగా నిలిచిన ఉపాధ్యాయురాలు. ఆమె తరగతి గదిలో ప్రశాంతంగా, స్పష్టంగా చెప్పే పాఠాలు ఇంకా ఎందరికో గుర్తున్నాయి. కానీ కాలంతో పాటు ఆమె శరీరం కృశించిపోయింది. స్లిప్డ్ డిస్క్ ఆమెను కదలనీయకుండా చేసింది. పదేళ్ల క్రితం ఒకసారి కిందపడినప్పుడు, వెన్నుపూసలకు బలమైన దెబ్బ తగిలింది. అప్పటి నుండి ఆమె జీవితం మంచానికే అంకితమైపోయింది. నొప్పి నివారణ మందులు, ఆయుర్వేద చికిత్సలు, ఫిజియోథెరపీ... ఏదీ శాశ్వత పరిష్కారం ఇవ్వలేదు. ఆమె కుటుంబం తన శక్తీ అంతా ఒడ్డింది. కొడుకు, కోడలు, మనుమలు... అందరూ ఆమెను కంటికి రెప్పలా చూసుకున్నారు. కానీ ఆమెకు తన వల్ల కుటుంబానికి కలుగుతున్న భారం తెలుసు. అది ఆమెను మరింత కుంగదీసింది. ఒక రోజు, వార్తాపత్రికలో 'యూథనేసియా' గురించి ఒక చిన్న వార్త చదివింది. ఆమెకు ఆ పదం కొత్త. ఆసక్తిగా చదివింది. నయం కాని వ్యాధులతో బాధపడుతున్న వారు గౌరవప్రదంగా మరణించడానికి అనుమతి కోరడం. కరిబసమ్మ గుండెలో ఏదో తెలియని ఆశ చిగురించింది. ఇదే తన సమస్యకు పరిష్కారమా? ఆమె కొడుకును పిలిచి ఆ వార్త చూపించింది. "నాన్నా, ఇదే కదరా నాకు కావాల్సింది? గౌరవంగా బతకలేకపోయాను, కనీసం గౌరవంగా చనిపోయే అవకాశం ఉందా?" కొడుకు ముఖం పాలిపోయింది. "అమ్మా, అలాంటి మాటలు మాట్లాడకు! నువ్వు మాకు కావాలి." కరిబసమ్మ బలవంతంగా నవ్వింది. "మీరు నన్ను ప్రేమించడం నాకు తెలుసు. కానీ ఈ బాధలో ఉన్న నన్ను చూడటం మీకూ కష్టమే కదా. నేను బతికి ఉన్నా, బండరాయిలా పడి ఉన్నాను." ఆ రోజు నుండి, కరిబసమ్మ మనసులో ఒకే కోరిక. గౌరవప్రదమైన మరణం. అది కేవలం మరణం కాదు, బాధ నుండి, నిస్సహాయత నుండి విముక్తి. ఆమె దీని గురించి తెలుసుకోవడం ప్రారంభించింది. న్యాయవాదులతో మాట్లాడింది, వార్తాపత్రికల వ్యాసాలను సేకరించింది. కానీ భారతదేశంలో ఆ సమయంలో అలాంటి చట్టం లేదు. అయినా ఆమె వెనకడుగు వేయలేదు. వణుకుతున్న చేతులతో, కానీ దృఢమైన సంకల్పంతో లేఖలు రాయడం మొదలుపెట్టింది. స్థానిక అధికారులకు, ముఖ్యమంత్రికి, ప్రధానమంత్రికి, చివరికి రాష్ట్రపతికి కూడా. ప్రతి లేఖలో ఆమె తన బాధను, తన కోరికను స్పష్టంగా వివరించింది. "నాకు గౌరవంగా జీవించే హక్కు ఉంది. అదే విధంగా, గౌరవంగా మరణించే హక్కు కూడా ఉండాలి కదా?" ఆమె తరచుగా తన కుటుంబంతో చెప్పేది. ఆమె పోరాటం సుదీర్ఘమైనది, ఒంటరిదైనది. ఎన్నోసార్లు ఆమె లేఖలు నిరాకరించబడ్డాయి, లేదా సమాధానం కూడా రాలేదు. కొంతమంది అధికారులు ఆమెను చూసి జాలి పడ్డారు, కానీ చట్టం వారికి అడ్డుగోడలా నిలిచింది. 2010వ దశకం మధ్యలో, ఆమె ఆరోగ్యం మరింత క్షీణించింది. ఆమెకు క్యాన్సర్ ఉన్నట్లు నిర్ధారించబడింది. అది ఆమె పోరాటానికి ఒక కొత్త కోణాన్ని ఇచ్చింది. ఇప్పుడు నొప్పి కేవలం వెన్నులో కాదు, శరీరమంతా వ్యాపించింది. మంచానికి పరిమితమై, మాట్లాడటానికి కూడా ఆమెకు శక్తి చాలడం లేదు. అయినా ఆమె కళ్ళలో ఒక తపన. ఆమెలో ఆశ చావలేదు. అనేక సంవత్సరాల తర్వాత, 2018లో, ఆమె ఆశలకు ఒక కొత్త రెక్కలు వచ్చాయి. సుప్రీం కోర్టు "పాసివ్ యూథనేసియా"ను చట్టబద్ధం చేసింది. ఇది టెర్మినల్ వ్యాధులతో బాధపడుతున్న వారికి లేదా కోమాలో ఉన్న వారికి లైఫ్ సపోర్ట్‌ను తొలగించడానికి అనుమతించింది. కరిబసమ్మకు ఇది పూర్తి విజయం కానప్పటికీ, ఆమె లక్ష్యం వైపు ఒక పెద్ద అడుగు. "చూశారా నాన్నా, న్యాయం ఎప్పుడూ ఉంటుంది. మనం ఓపిక పట్టాలి," అని ఆమె బలహీనంగా నవ్వింది. ఆమె కుటుంబం సంతోషించింది, కానీ ఆమె బాధ మాత్రం తగ్గలేదు. ఆమెకు కావాల్సింది లైఫ్ సపోర్ట్‌ను తొలగించడం కాదు, చురుకైన మార్గంలో గౌరవప్రదమైన ముగింపు. ఆమె పోరాటం మరింత ఉధృతమైంది. వార్తాపత్రికలు ఆమె కథను ప్రచురించాయి. టీవీ ఛానెళ్లు ఆమె ఇంటర్వ్యూలను ప్రసారం చేశాయి. కరిబసమ్మ కేవలం ఒక వ్యక్తి కాదు, ఆమె బాధ పడుతున్న ఎంతోమందికి ప్రతీకగా మారింది. ఆమెను చూసి ఎంతోమంది సానుభూతి చూపించారు. కాలం వేగంగా గడిచిపోయింది. 2025 జనవరి. కర్ణాటక ప్రభుత్వం ఒక చరిత్రాత్మక సర్క్యులర్ జారీ చేసింది. "గౌరవప్రదమైన మరణానికి హక్కు"ను అమలు చేసిన మొదటి రాష్ట్రంగా నిలిచింది. ఇది కరిబసమ్మ లాంటి వ్యక్తులకు తమ ఆఖరి కోరికను నెరవేర్చుకునే అవకాశాన్ని కల్పించింది. వార్త తెలియగానే కరిబసమ్మ కళ్ళల్లో కొత్త వెలుగు. ఆమె కొడుకు ఆమెను ప్రేమగా చూశాడు. "అమ్మా, నీ పోరాటం ఫలించింది." ఆమె బలహీనమైన స్వరంతో, "ఇంక నాకు ప్రశాంతంగా నిద్రపోవచ్చు." బెంగళూరు హైకోర్టు జడ్జి ఆమెను చూడడానికి ఆమె నివసించే ఇంటికి వచ్చారు, కరిబసమ్మ మంచం మీద పడుకుని ఉంది. న్యాయమూర్తి ఆమెను చూశారు. ఆ గదిలో నిశ్శబ్దం. దశాబ్దాల పోరాటం, వేదన, ఆశ - అన్నీ ఆ గదిలో ప్రతిధ్వనించినట్లు అనిపించాయి. "హెచ్.బి. కరిబసమ్మ గారి అభ్యర్థనను మేము పరిశీలించాము," న్యాయమూర్తి గంభీరంగా అన్నారు. "ఆమె దీర్ఘకాలిక వ్యాధులతో బాధపడుతూ, చికిత్సకు స్పందించడం లేదు. ఆమె గౌరవప్రదమైన మరణానికి హక్కును మేము గౌరవిస్తున్నాము." ఆమెకు "గౌరవప్రదమైన మరణానికి హక్కు" లభించింది. కర్ణాటకలో ఈ హక్కు పొందిన మొదటి వ్యక్తిగా కరిబసమ్మ చరిత్రలో నిలిచింది. ఆమె ముఖం మీద ఒక శాంతమైన చిరునవ్వు. ఆమె కోరుకున్నది సాధించింది. అది కేవలం మరణం కాదు, అది ఒక గౌరవం, ఒక స్వేచ్ఛ, దశాబ్దాల పోరాటానికి దక్కిన ఒక విజయం. ఆమె శరీరం నిర్జీవంగా మారినా, ఆమె ఆత్మ మాత్రం ఎంతోమందికి స్ఫూర్తినిస్తూ, భారత న్యాయవ్యవస్థలో ఒక కొత్త అధ్యాయానికి నాంది పలికింది.