రాజస్థాన్ ఎడారి గుండెల్లో, ఎండిన నదులు, బంగారు రంగు ఇసుక తిన్నెల మధ్య, వందల ఏళ్లుగా నిలబడి ఉన్న ఒక ప్రత్యేకమైన గ్రామం, కుల్దారా. బయటి ప్రపంచానికి అది కేవలం ఒక పాత ఇసుక దిబ్బల సమూహంలా కనిపించినా, లోపల అది సజీవమైన ప్రాణం, సంస్కృతికి ప్రతీక. ఇక్కడ నివసించేది పలివాల్ బ్రాహ్మణులు. వీరు కేవలం వేద పండితులు మాత్రమే కాదు, భూమిని నమ్ముకుని బతికే కష్టజీవులు. వారి చేతులు పూజలు చేస్తూనే, నాగలిని కూడా పట్టి పొలాలను దున్నగలవు. వ్యాపారంలోనూ వారికి తిరుగులేదు – పరిసర గ్రామాలకు ధాన్యం, చేతితో చేసిన వస్తువులు అమ్మి మంచి లాభాలు ఆర్జించేవారు.

కుల్దారా ప్రజల జీవనం ఒక పవిత్రమైన యజ్ఞంలా సాగేది. తెల్లవారుజామున సూర్యుడు తన లేత కిరణాలను ప్రసరించకముందే గ్రామం మేల్కొనేది. ఇంటింటి నుండి వినిపించే మంత్రాల ధ్వనులు, ఆలయ ఘంటారావాలు గ్రామాన్ని ఆధ్యాత్మికతతో నింపేవి. పురుషులు పొలాలకు వెళ్లేవారు. వారి భూములు పెద్దవి కాకపోయినా, ఎడారిలోనూ పంటలు పండించే అద్భుతమైన వ్యవసాయ పద్ధతులు వారికి తెలుసు. వరి, గోధుమలు కాకున్నా, మినుములు, పెసలు, కొర్రలు వంటివి పండించి, వాటిని పరిసర గ్రామాలకు అమ్మి మంచి లాభాలు ఆర్జించేవారు. భూగర్భ జలాలను గుర్తించి, వాటిని ఒక పవిత్రమైన వరంగా భావిస్తూ, జాగ్రత్తగా వాడుకునేవారు. ప్రతి నీటి బొట్టును దేవతగా పూజించేవారు. వారి నైతికత, దయ, సహనం వారి జీవన విధానంలో అంతర్లీనంగా ఉండేవి. స్త్రీలు ఇంటి పనులతో పాటు, ఉదయం పూట ఆలయాల్లో పూజలు చేసేవారు. వారి చేతుల్లోని గాజుల సవ్వడులు, కాళ్ళ పట్టీల గలగలలు గ్రామానికి ఒక ప్రత్యేకమైన లయాత్మక శబ్దాన్ని ఇచ్చేవి. రోజంతా చిన్న చిన్న కుటీర పరిశ్రమలు నడిపేవారు – మట్టి కుండలు, నేత వస్త్రాలు, చేతితో చేసిన ఆభరణాలు, బొమ్మలు అల్లిక – ఇవన్నీ వారికి అదనపు ఆదాయాన్ని తెచ్చిపెట్టేవి. పలివాల్ బ్రాహ్మణ స్త్రీలు కేవలం గృహిణులే కాదు, ఇంటి ఆర్థిక వ్యవస్థలో ముఖ్యమైన భాగస్వాములు. సంతోషంలోనూ, కష్టంలోనూ గ్రామ స్త్రీలు ఒకరికొకరు తోడుగా నిలిచేవారు. ఒకరి ఇంట్లో శుభకార్యం జరిగితే గ్రామం మొత్తం సందడి చేసేది, ఒకరి ఇంట్లో కష్టం వస్తే అందరూ పంచుకునేవారు. వారి మనస్సాక్షికి, మానవత్వానికి ఇది నిదర్శనం. పిల్లలు ఉదయాన్నే బడికి వెళ్లేవారు, వేద పాఠశాలల్లోనూ, సాంప్రదాయిక విద్యనూ అభ్యసించేవారు. పలకలపై అక్షరాలు దిద్దడం, పురాణ గాథలు వినడం, సంస్కృతం నేర్చుకోవడం వారి దినచర్య. చిన్నారి కమల్ ప్రతి సాయంత్రం ఆటలు ఆడుతూ, తన తల్లి దేవి వద్ద మట్టి బొమ్మలు చేయడం నేర్చుకునేవాడు. దేవి, కమల్ పట్ల అంతులేని ప్రేమతో, అతని భవిష్యత్తుపై ఎన్నో కలలు కనేది. కమల్ పెద్దైతే గొప్ప పండితుడు కావాలని, లేదా గ్రామానికి సేవ చేసే పెద్దమనిషి కావాలని ఆశ పడేది. ఆమె కలలో కుల్దారాలోని ప్రతి పిల్లవాడి భవిష్యత్తు ఉండేది. మరోవైపు, వృద్ధురాలు పార్వతమ్మ , తన జీవితాంతం కుల్దారాలో జీవించి, అనేక కష్టాలను చూసింది. ఆమె గ్రామ చరిత్రకు, సంప్రదాయాలకు సజీవ సాక్షి. ఆమె కళ్ళలో ఒక రకమైన శాంతి, జ్ఞానం కనిపించేవి. సాయంత్రాల్లో గ్రామ కూడలిలో పెద్దలు సమావేశమై గత కాలపు కథలు చెప్పుకునేవారు, నైతిక విలువలను బోధించేవారు. యువకులు జానపద పాటలు పాడుతూ నృత్యం చేసేవారు. వారి కట్టుబాట్లు కఠినమైనవి, కానీ ఆ కట్టుబాట్లే వారిని ఒక బంధంగా, ఒక శక్తిగా ఐక్యంగా ఉంచాయి. జాతి గౌరవం, సంప్రదాయాల పట్ల వారికి అచంచలమైన విశ్వాసం ఉండేది. ప్రతి పలివాల్ బ్రాహ్మణుడు తన జాతి కోసం ఏ త్యాగానికైనా సిద్ధం అనే భావనతో జీవించేవాడు. వారి పాలిట కుల్దారా కేవలం ఒక గ్రామం కాదు, అది వారి అస్తిత్వం, వారి ఆత్మ, వారి గతం, వారి భవిష్యత్తు.

గ్రామంలో అత్యంత సౌశీల్యవంతురాలు, అందమైన యువతి తార . ఆమె పేరుకు తగ్గట్టే ఒక ప్రకాశవంతమైన నక్షత్రంలా ఉండేది. ఆమె కళ్ళు స్వచ్ఛమైన సరోవరంలా, ముఖంపై ఒక అమాయకమైన ప్రశాంతత, పెదవులపై ఎప్పుడూ ఒక చిరునవ్వు. ఆలయంలో దీపాలు వెలిగిస్తున్నప్పుడు, తార దైవత్వం ఉట్టిపడే రూపంలా కనిపించేది. ఆమె సంప్రదాయాలకు కట్టుబడినది, భక్తి భావం నిండినది. రోజులో ఎక్కువ భాగం ఆలయంలో గడపడం, పూజలు చేయడం, గ్రామంలోని చిన్నపిల్లలకు కథలు చెప్పడం ఆమె దినచర్యలో భాగం. తారకు తన జీవితం ఒక పూజా కార్యక్రమంలాగే కనిపించేది. తన కుటుంబం, తన గ్రామం, తన దైవం – ఇవే ఆమె ప్రపంచం. ఆమెకు బయటి ప్రపంచం గురించి పెద్దగా తెలియదు, తెలియాలనే కోరిక కూడా లేదు. తారకు పెళ్లి వయసు దగ్గర పడుతుండటంతో, గ్రామ పెద్దలు ఆమెకు సరైన వరుడిని వెతికే ప్రయత్నాల్లో ఉన్నారు. తారకు తన భవిష్యత్తు పట్ల ఎటువంటి ఆందోళన లేదు. పెద్దలు ఎవరిని ఎన్నుకుంటే, వారే తన భర్త అవుతారు, తన జీవితం ఆ బాటలోనే సాగుతుంది అనే నమ్మకంతో ఉండేది. కానీ లోలోపల, ఆమెకు అప్పుడప్పుడు ఒక తెలియని తపన కలిగేది – అది తన పరిధిని దాటి ఏదో తెలుసుకోవాలనే చిన్న కోరిక, లేదా తన జీవితానికి ఒక ప్రత్యేకమైన అర్థం ఉండాలనే ఆశ. కానీ ఆమె దానిని ఎప్పుడూ పైకి రానివ్వలేదు, తన కట్టుబాట్లకు కట్టుబడే ప్రయత్నం చేసింది. అంతర్గతంగా ఆమె ఒక ప్రశాంతమైన ఆత్మ, కానీ ఆమె కూడా తనకంటూ ఒక గుర్తింపు కావాలని, కేవలం "బ్రాహ్మణ యువతి" అనే ముద్ర కాకుండా, "తార" అనే వ్యక్తిగా జీవించాలని, లోలోపల కోరుకుంది. అయితే, ఆమెకు తెలియని భవిష్యత్తు ఆమె కోసం ఎదురుచూస్తోంది. ఒకరోజు, సమీప ప్రాంతానికి చెందిన గ్రామాధికారి, సలీం, కుల్దారా గ్రామానికి వచ్చాడు. అతను బలమైన వ్యక్తి, అధికారం అతని రక్తంలోనే ఉంది. దర్పం, అహంకారం అతని వ్యక్తిత్వంలో అంతర్భాగాలు. సలీంకు తన అధికారం, సంపద తప్ప మరేమీ తెలియదు. అతను చాలా మంది స్త్రీలను చూశాడు, కానీ వారిలో ఎవరూ అతని మనసును అంతగా కట్టిపడేశింది లేదు. అతని జీవితమంతా తన కోరికలను తీర్చుకోవడానికే అంకితం అయింది. నీతి, విలువలు, సాంప్రదాయ కట్టుబాట్లు అతనికి అనవసరం. తన స్వార్థం, తన అహంకారం తప్ప మరేదీ అతనికి ముఖ్యం కాదు.కుల్దారా ప్రజల ప్రశాంత జీవనాన్ని చూసి ఆశ్చర్యపోయాడు. ఎడారిలో ఇంతటి సంపద, ఇంతటి క్రమశిక్షణతో కూడిన జీవనం అతనికి కొత్తగా అనిపించింది. కానీ అతని కళ్ళు ఆలయంలో దీపాలు వెలిగిస్తున్న తారపై పడ్డాయి. ఆమె అందం, ఆమె పవిత్రత, ఆమె కళ్ళలోని నిగూఢమైన తేజస్సు సలీంను కట్టిపడేశాయి. అతని చూపులు ఆమెపైనే నిలిచాయి. అప్పటివరకు కేవలం అధికారం, సంపద, భోగాలనే కోరుకున్న సలీంకు, తార రూపంలో ఒక సరికొత్త, అసాధారణమైన కోరిక కలిగింది – ఆమెను తనదాన్ని చేసుకునే కోరిక. అతను తన మనసులో ఇలా అనుకున్నాడు: "ఈమె నాది కావాలి. ఈ అందం నా కోసమే సృష్టించబడింది. ఎంతటి పవిత్రమైన సౌందర్యం! ఈ పవిత్రతను నేను నా స్వార్థం కోసం వాడుకుంటాను." సలీం యొక్క ఆలోచనలు చాలా స్పష్టంగా ఉన్నాయి. ఆమె ఎవరో, ఆమె సంప్రదాయాలు ఏమిటో, ఆమె నిర్ణయం ఏమిటో అడగకుండానే, కనీసం ఆమెను పరిచయం చేసుకోకుండానే, ఆమెను తన సొంతం చేసుకోవాలని సలీం అనుకున్నాడు. అతని అహంకారం, అధికారం, అతని ప్రవర్తన, అతని కోరిక ముందు నిలిచాయి. ఒక సాధారణమైన గ్రామాధికారిగా అతను అడగడం లేదు, ఆజ్ఞాపిస్తున్నాడు. అతని దృష్టిలో, అతను కోరుకున్నది దక్కించుకోవడం అతని హక్కు. కుల్దారా ప్రజలు తనను అంగీకరించకపోతే, బలవంతంగానైనా ఆమెను దక్కించుకోవాలని నిశ్చయించుకున్నాడు. అతని జీవితంలో "కాదు" అనే మాటను అతను ఎప్పుడూ వినలేదు, వినిపించుకోదలచుకోలేదు. అతని కళ్ళలో ద్వేషం, పగ, ప్రతీకారం అనే భావాలు ఎప్పుడూ రగులుతూనే ఉండేవి. సలీం కళ్ళలో ఒక వింతైన ఆకర్షణ, ఒక రకమైన అధికార దర్పం తార గమనించింది. ఆమెకు అతని చూపులు చురకత్తుల్లా అనిపించాయి, ఆమె శరీరంలో ఒక తెలియని చలి పుట్టింది. ఆమె మనసులో ఒక తెలియని భయం, ఒక అసహ్యం కలిగాయి. ఆమెకు ప్రేమ అనేది పవిత్రమైనది, అది రెండు హృదయాల ఏకీకరణ. అది కేవలం ఒక కోరికతో పుట్టేది కాదు. కానీ సలీం కళ్ళలో ఉన్నది కేవలం ఒక ఆకర్షణ, ఒక కోరిక మాత్రమే. అతనికి ఎటువంటి దయ, మనస్సాక్షి లేవని ఆమె అంతర్లీనంగా గ్రహించింది. తార మనసులో అతని పట్ల తీవ్రమైన వ్యతిరేకత ఏర్పడింది. ఆమె తన దేవతలను స్మరించుకుంది. తన పూర్వీకుల ఆశీస్సులను కోరుకుంది. "ఈ వ్యక్తి నాకు ఏ విధంగానూ సరిపోడు. అతనిది నా సంప్రదాయం కాదు, నా జీవనం కాదు. నా జాతికి, నా ప్రజలకు, నా ఆత్మకు ఇది ఎప్పటికీ ఆమోదయోగ్యం కాదు," అనుకుంది. తన జాతి గౌరవాన్ని తగ్గించి, తనని తాను అవమానించుకునే పని ఆమె చేయదు. సలీం నుండి దూరం ఉండాలని ఆమె మనసు దృఢంగా నిర్ణయించుకుంది. ఆమె లోలోపల భయపడినా, తన మొహంపై భయాన్ని కనిపించనీయలేదు. తన జాతికి తానో కళంకం కాకూడదని నిశ్చయించుకుంది. ఆమెకు తన వ్యక్తిగత సంతోషం కన్నా, జాతి గౌరవం, తన ప్రజల శ్రేయస్సే ముఖ్యం

. సలీం, తన మనుషులతో గుర్రలమీద గ్రామంలోకి వచ్చి, నేరుగా పలివాల్ పెద్దల వద్దకు వెళ్ళాడు. అతని కళ్ళలో అహంకారం, పెదవులపై ఒక క్రూరమైన చిరునవ్వు. "నేను మీ యువతి తారను వివాహం చేసుకోవాలనుకుంటున్నాను. నాకు ఆమెను ఇచ్చి వివాహం చేయండి," అని ఆజ్ఞాపించినట్టు చెప్పాడు. అతని మాటల్లో అభ్యర్థన లేదు, కేవలం అధికారం మాత్రమే. అతను తన శక్తిని ప్రదర్శించడానికి వచ్చాడు. గ్రామ పెద్దలు, ముఖ్యంగా గ్రామ పెద్ద శ్యామ్‌లాల్, సలీం మాటలు విని ఆశ్చర్యపోయారు. ఆశ్చర్యం తర్వాత, వారి ముఖాల్లో ఆగ్రహం, అవమానం స్పష్టంగా కనిపించాయి. శ్యామ్‌లాల్ ఎన్నో ఏళ్లుగా గ్రామానికి పెద్దగా ఉన్నాడు. అతనిది కఠినమైన స్వభావం, కానీ అతని ప్రేమంతా తన ప్రజల కోసమే. అతని జీవితంలో అతను ఎప్పుడూ అన్యాయాన్ని సహించలేదు. "మా పలివాల్ జాతి గౌరవాన్ని మేము ప్రాణంగా భావిస్తాము. మా ఆడపడుచును పరాయి జాతి వారికి ఇవ్వడం మా సంప్రదాయానికి విరుద్ధం. మా జాతిని అవమానించడం మాకు అంగీకారం కాదు," అని శ్యామ్‌లాల్ దృఢంగా బదులిచ్చాడు. అతని కళ్ళలో భయం లేదు, కేవలం జాతి గౌరవం మాత్రమే. అతని వెనుక ఉన్న వందలాది పలివాల్ ప్రజల విశ్వాసం అతని మాటల్లో ప్రతిధ్వనించింది. సలీం అవమానభారంతో రగిలిపోయాడు. అతని ముఖం ఎర్రబడింది, కళ్ళు నిప్పులు చెరిగినట్టుగా ఉన్నాయి. అతని లోపల ఉన్న కోపం, ద్వేషం అదుపు తప్పాయి. "మీరు నా అభ్యర్థనను తిరస్కరిస్తే, మీ గ్రామాన్ని సర్వనాశనం చేస్తాను. మీ పంటలను తగలబెడతాను, మీ ఇళ్లను కూల్చివేస్తాను, మీ ప్రజలను బానిసలుగా చేస్తాను. నేను కోరుకుంది దక్కించుకోకపోతే, ఎవ్వరికీ దక్కకుండా చేస్తాను. ఇది నా పగ, నా ప్రతీకారం. మీరు నా శక్తిని చూస్తారు!" అని బెదిరించాడు. అతని మాటలు కుల్దారా ప్రజల ప్రశాంత జీవనంపై ఒక చీకటి మేఘాన్ని కమ్మేశాయి. భయం, ఆందోళన గ్రామమంతా అలుముకున్నాయి. గ్రామంలోని ప్రతి ఇంటి ముందు నిలిచి, వారి గౌరవాన్ని ధిక్కరిస్తూ అరిచాడు. అతని స్వభావం పూర్తిగా బయటపడింది. ఆ రాత్రి ఒక నిశ్శబ్దం తో కుల్దారా ప్రజలు ఒక సామూహిక త్యాగానికి సిద్ధపడ్డారు.ఆ సాయంత్రం కుల్దారా నిశ్శబ్దంలో మునిగిపోయింది. సూర్యుడు తన ఎర్రటి కిరణాలను ఇసుకపై ప్రసరిస్తూ అస్తమించాడు. చీకటి అలుముకున్నాక, గ్రామంలోని ప్రతి ఇల్లు నుండి మనుషులు బయటకు వచ్చారు. వృద్ధులు, యువకులు, పిల్లలు, స్త్రీలు – అందరూ గ్రామ కూడలిలో, వేపచెట్టు కింద సమావేశమయ్యారు. వారి ముఖాల్లో భయం, ఆందోళన, అయోమయం స్పష్టంగా కనిపించాయి. కానీ అన్నింటికీ మించి, ఒక ఆత్మగౌరవ పోరాటం వారి కళ్ళల్లో నిలిచి ఉంది. వారి మనస్సాక్షి వారిని దారి చూపిస్తోంది. శ్యామ్‌లాల్ గంభీరంగా, కానీ బాధతో మాట్లాడటం మొదలుపెట్టాడు. అతని గొంతులో వణుకు, కానీ నిర్ణయం స్పష్టం. "మన జాతి గౌరవం ప్రశ్నార్థకమైంది. సలీం అడిగినట్లుగా తారను అప్పగిస్తే, మన పలివాల్ జాతి అగౌరవపడుతుంది, తరతరాల సంప్రదాయాలు అడుగంటిపోతాయి. కానీ అతన్ని ఎదిరిస్తే, గ్రామం మొత్తం నాశనమవుతుంది. మన ప్రజలు కరువుతో, ఆకలితో మరణిస్తారు. మన పిల్లలు బానిసలుగా మారతారు. ఏది మంచిది?" దీర్ఘంగా చర్చలు జరిగాయి. కొందరు భయంతో లొంగిపోదాం అన్నారు – "ఒక అమ్మాయిని ఇవ్వడం వల్ల గ్రామాన్ని రక్షించుకోవచ్చు కదా? అందరి ప్రాణాల కన్నా ఒక అమ్మాయి ప్రాణం, ఒక జాతి గౌరవం గొప్పదా?" అని వాదించారు. వారిలో ఒకడైన రాము, తన చిన్న కుటుంబం కోసం, తన జీవితకాలపు సంపాదన కోసం భయపడ్డాడు. అతని భార్య లక్ష్మి , కళ్ళల్లో కన్నీళ్ళతో, "మనం పోరాడలేం, మనం సామాన్య ప్రజలం!" అని దీనంగా చూసింది. మరికొందరు పోరాడదాం అన్నారు – "అతన్ని ఎదిరించాలి, ప్రాణాలు పోయినా సరే! మన ఆత్మగౌరవం ముఖ్యం!" అని గర్జించారు. వృద్ధుడు గోవింద్, తన పూర్వీకుల కథలను గుర్తు చేసుకుంటూ, "మన జాతి ఎప్పుడూ తల వంచలేదు. నైతికంగా గా మనం సరైన మార్గంలో ఉన్నాం," అని పళ్ళు పటపట కొరికాడు. అతని మనసులో, పలివాల్ జాతికి పట్టిన ఈ అవమానం కన్నా చావే మేలు. దేవి, తన కుమారుడు కమల్ చిన్నారి చేతిని పట్టుకుని, భయంతో వణికిపోయింది. తన కుమారుడు బానిసగా మారడం ఆమెకు ఊహించలేనిది. "మనం ఎలా బ్రతకాలి? మన పిల్లలకు భవిష్యత్తు లేదా?" ఆమె మనసులో ప్రశ్నలు. అయితే, దేవి మనసులో ఉన్న ప్రేమ, దయ, ఆమెను ఒక కఠినమైన నిర్ణయం వైపు నడిపించాయి. "మనం మన ఆత్మగౌరవాన్ని వదులుకోకూడదు. మన పిల్లలకు దాన్ని వారసత్వంగా ఇవ్వాలి," అనుకుంది. తార మౌనంగా కూర్చుని ఉంది. ఆమె మనసులో భయం ఉన్నా, తన కోసం తన ప్రజలు బాధపడటం ఆమెకు ఇష్టం లేదు. తన వల్ల తన జాతి అవమానం పాలవడాన్ని ఆమె తట్టుకోలేదు. ఆమె కళ్ళలో ఒక నిశ్చయత్వం తొణికిసలాడింది. ఆమె లోలోపల ఒక గొప్ప త్యాగానికి సిద్ధపడుతోంది. తన ప్రేమకు, తన జీవితానికి, తన జాతి గౌరవం విలువైనది అనుకుంది. ఆమె ఒక వ్యక్తిగా తనకు ఎదురైన పరిస్థితిని, తన జాతికి పట్టిన గతిని తలుచుకుని బాధపడినా, తన జాతి క్షేమం కోసమే ఆమె అంతిమ నిర్ణయం తీసుకుంది. గంటలు గడిచాయి, చంద్రుడు నెమ్మదిగా ఆకాశంలో పైకి లేచాడు. చీకటిలో అందరి ముఖాలు గంభీరంగా ఉన్నాయి. చివరకు, శ్యామ్‌లాల్ మరోసారి నిలబడి, ఒక లోతైన నిట్టూర్పు విడిచి, తన తుది నిర్ణయాన్ని ప్రకటించాడు. అతని గొంతులో బాధ, కానీ పట్టుదల కనిపించాయి. "మనం ఈ గ్రామాన్ని విడిచి వెళ్లిపోదాం. ఒక్కరైనా మిగలకుండా, మన సంప్రదాయాలను, మన గౌరవాన్ని కాపాడుకుంటూ ఈ గ్రామాన్ని శూన్యం చేద్దాం. మన తర్వాత ఇక్కడ ఎవరూ నివసించకుండా శాపం పెడదాం. ఇది కఠినమైన నిర్ణయం, కానీ మన ఆత్మగౌరవాన్ని కాపాడుకోవడానికి ఇదే ఏకైక మార్గం," అన్నాడు. అతని మాటలు ముందుగా అందరినీ షాక్‌కు గురిచేశాయి. కానీ ఆశ్చర్యం తర్వాత, ఒక నిశ్శబ్దం, ఆపై ఒక ఏకాభిప్రాయం ఏర్పడింది. గ్రామ ప్రజలు తమ ఆస్తులను, తమ కష్టార్జితాన్ని, తమ ఇళ్లను వదిలిపెట్టడానికి సిద్ధపడ్డారు. వారందరూ తమ పూర్వీకుల ఆత్మలకు, తమ దేవతలకు ప్రార్థనలు చేసుకున్నారు. తమ గ్రామాన్ని విడిచి వెళ్లే ముందు, వారు ఒక గంభీరమైన ప్రతిజ్ఞ చేశారు – కుల్దారా ఎప్పటికీ నివాసయోగ్యం కాకూడదని. దేవి తన కొడుకు కమల్‌ను గుండెలకు హత్తుకుంది. అతని ముఖంపై ముద్దు పెట్టింది. "మనం కొత్త జీవితాన్ని ప్రారంభిస్తాం నాన్నా....భయపడకు," అని అతని చెవిలో గుసగుసలాడింది. ఆమె కళ్ళలో కన్నీళ్ళు, కానీ ఆమె గుండెలో ధైర్యం. రాము తన భార్యను, పిల్లలను చూసి, "మనం కలిసి ఉంటాం. అదే ముఖ్యం," అనుకున్నాడు. అతనిలోని భయం కాస్త సద్దుమణిగింది, తన కుటుంబం భవిష్యత్తు కోసం ఒక కొత్త ధైర్యం వచ్చింది. గోవింద్ తన వృద్ధాప్యపు కళ్ళతో గ్రామాన్ని చివరిసారిగా చూశాడు, తన పూర్వీకుల ఆత్మలను శాంతింపజేయమని ప్రార్థించాడు. అతని ఆత్మకు శాంతి లభించినట్లు అనిపించింది. ఆ రాత్రి, చరిత్రలో నిలిచిపోయే ఒక అద్భుతం జరిగింది. తెల్లవారుజామున, సూర్యుడు తన లేత కిరణాలను కుల్దారాపై ప్రసరించకముందే, గ్రామంలోని ప్రతి పలివాల్ బ్రాహ్మణుడు, ఒక్కరైనా మిగలకుండా, తమ గ్రామాన్ని విడిచి వెళ్లిపోయాడు. వారు ఎక్కడికి వెళ్లారో, ఏ దిశగా పయనించారో, ఎవరికీ తెలియదు. అదంతా ఒక రహస్యంగా మిగిలిపోయింది. వందలాది కుటుంబాలు, వేలాది మంది ప్రజలు, ఒక్క రాత్రిలో అదృశ్యమయ్యారు. వారి ఆస్తులు, వారి ఇళ్ళు, వారి పంటలు – అన్నీ అలాగే ఉన్నాయి, కానీ మనుషులు మాత్రం లేరు. సలీం తెల్లారి కుల్దారా గ్రామానికి వచ్చి చూసినప్పుడు, అక్కడి దృశ్యం అతన్ని నిశ్చేష్టుడిని చేసింది. ఇళ్ళు అలాగే ఉన్నాయి, కానీ మనుషులు లేరు. గాలిలో ఒక వింత నిశ్శబ్దం అలుముకుంది. ఇంటి ముందు ఉన్న తులసి కోటలు, ధాన్యం గిడ్డంగులు, చిన్న చిన్న వస్తువులు – అన్నీ అలాగే ఉన్నాయి. కానీ మనుషులు లేరు. ఒకప్పుడు కళకళలాడిన కుల్దారా, రాత్రికి రాత్రే ఒక దెయ్యాల కోటగా మారిపోయింది. సలీం చుట్టూ చూశాడు. ఎక్కడా ఒక ఆనవాళ్ళు లేవు. ఒకప్పుడు తారను చూసిన ఆలయం ఖాళీగా ఉంది. తన కోరిక నెరవేరలేదని, పైగా ఇంత పెద్ద గ్రామం తన కారణంగా శూన్యమైపోయిందని తెలుసుకున్న సలీం మనసులో ఒక రకమైన ఖాళీతనం, ఒక అంతులేని కోపం, నిస్సహాయత కలిగాయి. తన అధికారం, తన ఆకర్షణ, తన అహంకారం, ఈ ఎడారి ప్రజల ఆత్మగౌరవం ముందు ఓడిపోయాయి. అతనికి మిగిలింది కేవలం ఒక శూన్యం, ఒక గెలుపులేని విజయం. కుల్దారా శూన్యం కావడం తన ఓటమికి నిదర్శనం అని అతను గ్రహించాడు. అతను తన జీవితంలో ఎప్పుడూ ఇంతటి పరాజయాన్ని ఎదుర్కోలేదు. ఈ సంఘటన సలీం జీవితాన్ని మార్చేసింది. ఆ రోజు నుండి సలీంకు నిద్ర పట్టలేదు. అతని మనసులో కుల్దారా అదృశ్యం, తార కళ్ళలోని పవిత్రత, పలివాల్ ప్రజల ధైర్యం ఎప్పుడూ వెంటాడేవి. అతనిలోని కోపం, ద్వేషం నెమ్మదిగా పశ్చాత్తాపంగా మారడం మొదలుపెట్టాయి. అతను తన గతపు దుక్చర్యలను తలుచుకుని బాధపడటం మొదలుపెట్టాడు. ఆత్మగౌరవం, నైతికత, దయ అంటే ఏమిటో పలివాల్ ప్రజలు తనకి నేర్పారని గ్రహించాడు. అతనిలో ఒక అంతులేని వెలితి ఏర్పడింది. అతను కుల్దారాకు తరచుగా వచ్చి, ఆ నిర్మానుష్యమైన గ్రామ శిథిలాల మధ్య కూర్చుని, తన తప్పులను తలుచుకుని పశ్చాత్తాపపడేవాడు. అప్పటి నుండి, కుల్దారా ఒక శాపగ్రస్తమైన ప్రదేశంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. అక్కడికి వెళ్ళిన వారు వింతైన శబ్దాలు విన్నారని, ఒకప్పుడు జీవనం సాగించిన ఆత్మల ఉనికిని గ్రహించారని చెబుతారు. పలివాల్ బ్రాహ్మణులు తిరిగి రాలేదు. కుల్దారా నేటికీ శిథిలావస్థలో ఉంది, ఒక గొప్ప చరిత్రకు, ఒక అదృశ్యమైన త్యాగానికి, ఒక పలివాల్ జాతి ఆత్మగౌరవానికి నిదర్శనంగా నిలిచిపోయింది. ఇసుకలో కలిసిన ఆ ఆత్మగౌరవం, తరతరాలకు ఒక పాఠంగా, ఒక మౌనమైన గాథగా మిగిలింది.